Kimler hipnoz yapabilir, herkes hipnotize olur mu? Hipnozla kilo vermek, sigarayı bırakmak mümkün mü? Ya eski hatıralara ulaşmak, önceki hayatlara geri dönmek? Prof. Timuçin Oral ile "Her Yönüyle Hipnoz" serimizin ikinci bölününde tekrar birlikteydik.
Geçen hafta "Her Yönüyle Hipnoz" konusuna giriş yapmıştık.
Bu hafta tartışmayı kaldığımız yerden sürdürdük.
-- / --
"Manchurian Candidate" filmini hatırlayanlar olacaktır. 1962'de yapılan, sonra 2004'te yeniden çekilen, Amerikan bakış açısını yansıtan tipik bir Soğuk Savaş dönemi gerilim filmi.
Hipnoz ile bir kişinin kendisinin bile haberi olmadan kiralık katile dönüştürülmesi anlatılır.
(Not. Bence filmin ilk versiyonu daha başarılı.)
-- / --
Bu kiralık katil, hipnoz ile komünistler tarafından "beyni yıkanmış" bir kişidir ve zamanı geldiğinde önceden belirlenmiş bir sinyal ile harekete geçmesi sağlanacaktır.
Hipnoz ile böyle şeyler yapmak, örneğin bir insana cinayet işletmek mümkün mü?
Konuğumuz Prof. Timuçin Oral'ın altını çizdiği üzere bu sorunun cevabı "hayır".
Bir insana -bazı çok istisnai durumlar dışında- kendi değerlerine karşı gelecek işler yaptırtamazsınız.
Zaten katil (eğilimli) değilse, cinayet işletemezsiniz.
-- / --
Hipnoz altındaki kişiye hipnoz sırasında olanları hatırlamaması telkin edilebilir. Ama bu da garantili bir sonuç getirmiyor.
Bazı kısımlar veya bazen sürecin tamamı hatırlanabiliyor.
Dolayısıyla Soğuk Savaş dönemlerinde hipnoz bir tür gizli ve etkili "zihin kontrol yöntemi" olarak CIA dahil pek çok istihbarat kuruluşunun ilgisini çekmiş ve romanlara, filmlere konu olmuş olsa da anlatılan fantastik hikayelerin çoğu doğru veya mümkün değil.
-- / --
Benzer bir şeyi "hipnozla zamanda geri götürme" iddiaları için de söyleyebiliriz.
Hipnoz altında eski çağlarda bir başka hayata geri döndüğünüzü sanabilirsiniz, ama o "geçmiş hayatınıza" dair yeni herhangi bir bilgiye sahip olduğunuza dair hiçbir bulgu yok.
Yani diyelim hipnoz altında kendinizi 18. yüzyıl Fransa'sında yaşayan bir prenses sanıyorsunuz.
Ama hipnoz öncesi Fransızca bilmiyorsanız, hipnoz altında da Fransızca konuşamıyorsunuz.
Eğer biyolojik bir zorunluluk olarak tek bir hayatımız varsa, zaten "geçmiş bir hayata" geri döndürüldüğümüz iddiası geçerliliğini yitiriyor.
(Hayal kırıklığına uğrayanlar kusura bakmasınlar, durum bu!)
-- / --
Öte yandan, hipnoz altında kendi hayatınızın geçmiş yıllarına -örneğin çocukluk dönemlerinize- dair daha önce hatırlayamadığınız detayları hatırlayabildiğinize yönelik çalışmalar var.
Fakat hatırlamanın içine karışan uydurma sürecini de elbette işin içine katmak gerekiyor.
Peki hipnoz ile kilo verme veya sigara bırakma çabaları sonuç veriyor mu?
Nadiren ve ancak önceden yeterli motivasyon ve beklentiye sahipseniz.
Aksi taktirde hipnotik telkinler uzun süreli olamıyor, etkileri kısa zamanda buharlaşıyor.
-- / --
Sonuç olarak şu söylenebilir:
Hipnoz bir yandan insana mucizevi gibi gelecek süreçleri tetikleyebiliyor (elinize batan iğneyi hissetmemeniz gibi); diğer yandansa "geçmiş hayatlara döndürme" veya "beyin yıkama" gibi bir güce sahip değil.
Gerçekçi bir değerlendirme için hipnozun bu iki yönünü bir arada düşünmek gerekiyor.
Konuğumuzun vurguladığı gibi hipnoz bir sihir, büyü aracı değil. Ancak insan beyninin zaten yapabildiği şeyleri yaptırtabiliyor.
Öte yandan bizi çok kısa bir sürede başka türlü olamayacak süreçlere götürmesi açısından son derece ilginç ve olağandışı bir yöntem.
-- / --
Hipnoz konusunda önemli kuramları olan ve bu yöntemi bilimsel çalışma alanı içinde saygıdeğer bir yere kavuşturan en önemli isimlerden birisi eski Stanford Üniversitesi Psikoloji Profesörü Ernest Hilgard. Bu vesileyle kendisini de anmış olayım.
Hipnoz yöntemini psikiyatri içinde kullanan önemli bir isim yine Stanford Üniversitesi'nde bir zamanlar öğrencisi olduğum Dr. David Spiegel.
İngilizce dinlemek isteyenler, Spiegel'in hipnoz üzerine konuk olduğu şu podcasti ilginç bulabilirler.
Hipnoz, 19. yüzyılda bilimsel statüsü çok tartışmalı bir konuyken, özellikle beyin görüntüleme çalışmalarının da katkısıyla giderek mekanizması anlaşılan ve deneysel olarak araştırılabilir bir yönteme dönüşmeye başladı.
Prof. Timuçin Oral'ın ilettiği, yakın zamana ait bir makale:
-- / --
Sonuç olarak, kişisel görüşüm şu:
Hipnoz merak uyandırıcı bir yöntem ve bilimsel olarak araştırılmayı fazlasıyla hak ediyor.
Öte yandan önerim, hipnozu başkalarını eğlendirecek bir araç olarak kullanan kişilerin eline kendinizi kesinlikle bırakmamanız.
-- / --
Gelecek hafta bayram tatili nedeniyle Açık Bilinç olmayacak.
Bir sonraki hafta, ABD'de yakınlarda yasal değişikliğe uğrayan kürtaj konusu ve buna bağlı olarak bilim tarihinin en tuhaf embriyoloji tezlerinden biri olan "preformationism" iddiası hakkında konuşacağız.
